lý trình

Hai chữ "phần mềm" được dùng rất phổ biến ở Việt Nam hiện nay, dịch từ tiếng Anh software. Chữ software này từ đầu do người Mỹ đặt ra rất có ý nghĩa, để đi đôi với hardware, chỉ phần vật chất, máy móc của máy tính điện tử.


Người Pháp dịch rất hay sang tiếng của họ: hardware thành matériel, software thành logiciel (mới đây thôi, từ năm 1970, theo tự điển Robert). Dịch hay ở chỗ là chữ logiciel bày tỏ được ý nghĩa nguyên thủy, đồng thời giữ được tinh thần bản sắc tiếng Pháp. Thực vậy, logiciel lấy gốc từ chữ Hy Lạp logos, có nghĩa là raison, mang ý nghĩa lý trí, lý luận, v.v.


Hai chữ "phần mềm" vẫn bị số đông người khó chấp nhận, nhiều khi đem ra chế giễu "phần cứng, phần mềm".


Một từ khác là "nhu liệu" cũng được sử dụng khá nhiều ở hải ngoại. Nhà văn quá cố Đoàn Đức Nhân có lần đề nghị dịch là "tinh toán", đi đôi với "điện toán". 


Có thể dịch "software" là "lý trình": 

• lý: như trong "lý trí", "lý luận", "hợp lý", v.v.
• trình: như trong "hành trình", "chương trình", "khóa trình", v.v.

Như vậy, "lý trình" mang ý nghĩa: "tập hợp những phương thức và mệnh lệnh mà máy tính phải tuân theo, trong những điều kiện hợp lý, để thi hành những công việc như ý muốn của người tạo ra nó". 


Thí dụ: Word là một "lý trình" cho phép người sử dụng viết bài, trình bày, tồn trữ, in ra giấy, v.v.
Thí dụ: Photoshop là một "lý trình" cho phép người sử dụng chỉnh sửa hình chụp: làm cho rõ nét hơn, làm sáng hay tối hơn, thay đổi màu sắc, v.v.